'Financiële sector groeide als zelfrijzend bakmeel'

De samenleving heeft zich de voorbije decennia te afhankelijk gemaakt van de financiële sector en dat heeft geleid tot grote maatschappelijke problemen. Het sociaal-economisch beleid moet daarom herijkt worden om de maatschappij weerbaarder te maken en de economie sterker. "We moeten niet aan de verleiding toegeven om na zeven jaar financiële hervormingen te concluderen dat we de belangrijkste problemen wel hebben opgelost en we kunnen overgaan tot de orde van de dag."  Dat stelt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), het belangrijkste adviesorgaan van de regering, in het rapport 'Samenleving en financiële sector in evenwicht'. De WRR roept op om de spanning tussen samenleving en financiële sector te verminderen. Zelfrijzend bakmeel De financiële sector is geen economisch eiland, maar een integraal onderdeel van de samenleving. De voorbije jaren groeide de sector als "zelfrijzend bakmeel" en werd belangrijker dan ooit voor consumenten, bedrijven en financiële markten.  De bankencrisis maakte pijnlijk duidelijk dat de sector veel te groot en te dominant was geworden. De verwevenheid met alles en iedereen is groot. De financiële sector zit in alle delen van de samenleving, waardoor er een enorme samenhang is tussen huizenmarkt en hypotheken, pensioenen en belastingen.  De crisis heeft burgers en banken tegenover elkaar gezet. Het vertrouwen in bankiers is laag en banken worden vooral beleefd als een "gemeenschappelijke vijand". Banken "terug in het hok" krijgen en op hun plaats zetten is niet eenvoudig.  Hypotheekrenteaftrek De WRR doet om die reden allerlei aanbevelingen om "de blootstelling van gezinnen, bedrijven en semi-publieke instellingen aan financiële dominantie en dynamiek te verminderen". Financiële onzekerheid of een crisis kan nooit uitgesloten worden, maar zaak is dat de samenleving en economie, dus banken, burgers en overheid, crisisbestendiger worden, want we zijn nog altijd kwetsbaar. Daarom pleit de WRR richting de consumenten voor een beperking van de hypotheekrenteaftrek. Ouders moeten makkelijker geld kunnen lenen aan de kinderen en pensioengeld moet ingezet kunnen worden voor een huis en omgekeerd. Banken moeten weer ondersteunend worden voor de welvaart en de economische groei, in plaats van ondermijnend. Renteniersnatie "Nederlands heeft trekken van een renteniersnatie door hoge opgebouwde vermogens onder ouderen en aanzienlijke afgedwongen pensioenpotten." stelt de WRR. Dat geld kan veel productiever gebruikt worden, zodat consumenten veel minder afhankelijk worden van banken. Verder moet de onderhandelingspositie van burgers als afnemers van financiële diensten en producten versterkt worden. De WRR wil meer transparantie, collectieve inkoop stimuleren, en een grotere rol van "maatschappelijke waakhonden", organisaties die opkomen voor de belangen van consumenten. Semi-overheden, scholen, corporaties en zorginstellingen hebben meer advies en ondersteuning nodig bij grote financiële beslissingen en investeringen. In het verleden hebben ze nogal eens aan de leiband van banken en projectontwikkelaars gelopen en domme dingen gedaan met complexe financiële producten.  Brandgangen De financiële instellingen zelf hebben ook nog veel te doen. Er moet nog sterker op de robuustheid van de sector gestuurd worden. Binnen banken moeten "omheiningen" of "brandgangen" komen, om te voorkomen dat problemen bij een onderdeel van de bank de hele bank besmetten. Ze moeten nadenken hoe maatschappelijk belangrijke activiteiten veiliggesteld kunnen worden. Banken moeten afleren buffers enkel te zien als een kostenpost. Buffers zijn belangrijk en noodzakelijk. Zeepbellen moeten voorkomen worden door de hoogte van leningen te beperken. Zo moet de zogeheten 'loan-to-value', het bedrag dat je kunt lenen afgezet tegen de waarde van je huis, en de 'loan-to-income', de hoogte van de lening naar gelang de hoogte van je inkomen, beide omlaag. De Nederlandsche Bank pleit ook al langer voor deze versoberingen. Voor meer concurrentie en minder monopolie moet het nieuwe spelers in de financiële wereld makkelijker gemaakt worden om de markt te betreden. De spel- en toezichtsregels voor grote en kleine banken mogen in dat opzicht best verschillen. Consistentie En ten slotte ligt er ook nog het een en ander op het bordje van de politiek. De overheid moet terughoudender zijn om op ontwikkelingen in financiële markten automatisch te reageren met wet- en regelgeving.  In tijden van voorspoed verslappen de regels, in tijden van crisis buitelen de maatregelen over elkaar. Denk aan de lage rente en de dekkingsgraad van pensioenfondsen. De WRR pleit voor meer samenhang en consistentie in het beleid.  Een jaarlijks debat in de Tweede Kamer over "de staat van het financiële systeem en de maatschappelijke weerbaarheid" zou kunnen zorgen voor meer focus en een vinger aan de pols.

 

Terug naar overzicht